قانون تقسیم ترکه و مراحل آن

از شرایط تقسیم ترکه تا مرجع صالح برای طرح درخواست

پیش از آنکه بخواهیم قانون جدید تقسیم ترکه را مورد بررسی قرار دهیم، بهتر است یک تعریف کلی از مفهوم ترکه داشته باشیم تا از شرایط این قانون درک بهتری پیدا کنیم. ترکه به کلیه اموال و دارایی‌هایی ترگه می‌گویند که بعد از فوت شخص از مالکیت وی خارج می‌گردند. بدین منظور که ترکه به درستی تقسیم گردد، لازم است پیش از هر اقدامی میزان این اموال و دارایی‌ها از طریق شیوه‌های مختلف اعم از اخذ استعلام مشخص گردد. 

در آخر وراث بعد از پرداخت بدهی‌های احتمالی شخص متوفی قادر خواهند بود با توجه به مفاد قانونی، انجام امور مربوط به انحصار ورثه و تقسیم اموال را آغاز کنند. در طول این مسیر امکان دارد با چالش‌های متعددی مواجه شوید که رفع آن‌ها فقط به کمک یک وکیل حقوقی مجرب امکان‌پذیر است. در چنین شرایطی می‌توانید برای دریافت مشاوره با وکلای ما در ارتباط باشید.

تقسیم ترکه چیست؟

همان‌گونه که در ابتدای مطلب بیان شد، ترکه به کلیه دارایی‌هایی گفته می‌شود که شخص متوفی از خود به جای می‌گذارد. این دارایی‌ها شامل کلیه اموال فرد بوده که می‌توانند میان وراث وی تقسیم گردند. ولی جهت تقسیم ترکه پیش از هر چیز لازم است همه وراث کلیه بدهی‌های احتمالی فرد متوفی و دیون وی را از دارایی‌های او بپردازند. بعد از پرداخت دیون و بدهی‌های متوفی از ترکه، ورثه حق دارند مابقی ارث را میان یکدیگر تقسیم نمایند. چیزی که در ترکه بسیار حائز اهمیت بوده در نظر داشتن این مسئله است که این مفهوم دربرگیرنده کلیه اموال منقول و غیر منقول مانند حقوق، دارایی‌ها و بدهی‌ها می‌شود. 

به منظور محافظت از اموال فرد متوفی برای تقسیم عادلانه و صحیح، بایستی پیش از هر اقدامی به تحریر ترکه مبادرت نمود. تحریر ترکه تمامی اقداماتی است که اموال مثبت و منفی (دارایی و بدهی‌ها) را تعیین می‌کنند. این کار ممکن است موجب صورت‌ برداری از کلیه اموال گردد تا زمان تعیین کلیه مطالبات وراث، به خوبی بتوان اموال را میان آن‌ها تقسیم نمود.

نحوه تقسیم ترکه

نخستین اقدامی که جهت تقسیم ترکه بایستی انجام داده شود، انحصار وراثت است. در قانون جدید تقسیم ترکه کماکان این مورد اجرایی است که هر کدام از ورثه قادر هستند تقاضای مطالبه سهم خویش را به دادگاه ارائه دهند. در شرایطی که ورثه هنوز به سن قانونی نرسیده باشد، سرپرست (ولی) یا قیم وی این امکان را دارد تا به جای او تقاضای تقسیم ترکه را به دادگاه اعلام نماید. از جمله مواردی مهمی که در این خصوص وجود دارد، غیر قابل تقسیم بودن اموال در پاره‌ای از موارد است. در این شرایط ورثه می‌بایست بر سر فروش مال مشاع به توافق برسند که در غیر این صورت این کار با در نظر گرفتن حکم دادگاه انجام خواهد پذیرفت.

قانون جدید تقسیم ترکه

اکثر افراد معتقد هستند که قانون جدید تقسیم ترکه از طریق قانون‌گذار وضع می‌گردد. ولی به موجب قانون مدنی سابق شرایط تقسیم ترکه به همان صورت قدیم یعنی حق دو برابری پسر نسبت به دختر اعمال خواهد شد. به موجب قانون، فرزندان شخص متوفی در طبقه اول ورثه قرار می‌گیرند که به مقدار مذکور قادر خواهند بود از ارث والدین خویش سهم ببرند. به صورت کلی ورثه اموال فرد متوفی به دو گروه خویشاوندان نسبی و خویشاوندان سببی تقسیم می‌شوند. از این رو وراث به چند طبقه مختلف دسته بندی می‌شوند و در مرحله اول کار تقسیم ترکه برای طبقه اول انجام خواهد پذیرفت. طبقات بعدی ارث تحت شرایطی از ارث سهم می‌برند که متوفی فرزند یا همسر نداشته باشد. 

بر همین اساس لازم است بدانید که که مرد یا زن متوفی تحت هر شرایطی از ارث سهم خود را دریافت خواهند کرد. این سهم برای زن یک هشتم اموال در صورت داشتن فرزند در نظر گرفته شده و در صورت نداشتن فرزند یک چهارم از اموال در قانون مورد پیش‌بینی قرار گرفته شده است. سه چهارم مابقی اموال هم بر حسب قوانین مدنی پیش‌بینی شده برای ترکه متوفی بدون داشتن ورثه تقسیم خواهند شد. بر اساس قانون حق ارث مرد از اموال زن در صورت داشتن فرزند، یک چهارم خواهد بود. این در صورتی بوده که چنانچه زن و مرد فرزندی نداشته باشند، سهم ارث مرد یک دوم در نظر گرفته شده است. لازم است بدانید که در شرایطی که متوفی زن باشد و هیچ وارثی جز شوهر خویش نداشته باشد، کلی دارایی‌های او به شوهرش خواهد رسید.

مدارک لازم برای تقسیم ترکه

بعد از بیان قانون تقسیم ترکه نوبت به بررسی مدارک مورد نیاز جهت انجام این کار است که در ادامه آن‌ها را معرفی خواهیم کرد.

1. اخذ گواهی انحصار ورثه

2. تنظیم ترکه

3. تقدیم تقاضای تقسیم ترکه

4. تقدیم مشخصات متقاضی تقسیم ترکه

قانون تقسیم ترکه دربردارنده همان بندهای قوانین از پیش در نظر گرفته شده است و تا کنون هیچ بند یا تبصره جدیدی به آن افزوده نشده است. شما نیز به منظور تقسیم ترکه می‌توانید با مؤسسه حقوقی ما مشاوره دریافت نمایید و یا با وکیل انحصار ورثه در ارتباط باشید. چنانچه مقیم خارج از کشور ایران هستید هم جهت انجام روند تقسیم ترکه و یا مشورت در این خصوص توصیه می‌کنیم از وکیل انحصار ورثه ایرانیان خارج از کشور کمک بگیرید.

چه افرادی حق درخواست تقسیم ترکه را دارند ؟

• ولی، وصی و قیم هر ورثه‌ای که محجور باشد.

• امین غائب و جنین

• فردی که سهم‌الارث برخی از وراث به وی انتقال یافته است.

• موصی‌ له

• وصی راجع به موصی ‌به در شرایطی که وصیت به غیر مشاع از ترکه گردیده باشد.

وکیل تقسیم ترکه به وکالت از هر کدام از افراد مذکور می تواند تقاضای تقسیم ترکه کند.

درخواست تقسیم ترکه چه شرایطی دارد ؟

درخواست تقسیم لازم است کتبی و شامل امور ذیل باشد:

1. اسم مشخصات فرد متقاضی و متوفی و وکیل متقاضی تقسیم ترکه.

2. وراث و سایر افرادی که ترکه می‌بایست میان ایشان تقسیم گردد و سهام هر کدام.

3. نسبت به تقاضای تقسیم، مرور زمان جاری نبوده و افرادی که ذی حق در تقاضای تقسیم هستند یا وکیل ایشان همه وقت قادر به ارائه این درخواست‌ هستند.

4. هر زمان یکی از وراث، غایب یا محجور باشد بایستی نخست برای غایب و محجور امین یا قیم مشخص شود و سپس تقاضای تقسیم را تقدیم نماید.

5. در شرایطی که صغیری در میان وراث وجود داشته باشد و قیم او طرف دعوای تقسیم ترکه باشد، به موجب ماده 20 قانون امور حسبی لزونی به طرح شکایت علیه اداره سرپرستی نخواهد بود.

مرجع صالح برای تقسیم ترکه 

بدان خاطر که ترکه مشتمل بر اموال و دارایی‌ها اعم از منقول و غیر منقول و حقوق و مطالبات است، مرجع صلاحیت‌دار رسیدگی به تقسیم ترکه دادگاه بوده و به لحاظ صلاحیت محلی به موجب ماده 20 قانون آیین دادرسی مدنی، دعاوی مرتبط با ترکه شخص متوفی در صورتی که خواسته، بدهی و یا مرتبط با وصایای متوفی باشد تا مادامی که ترکه تقسیم نگردیده در دادگاه محلی مطرح خواهد شد که آخرین محل سکونت شخص متوفی در ایران همان محل است و چنانچه آخرین محل اقامت متوفی مشخص نباشد، رسیدگی به دعاوی مذکور در صلاحیت دادگاهی خواهد بود که آخرین محل اقامت شخص متوفی در ایران، در حوزه آن بوده است.

به موجب رأی وحدت رویه شماره 719 ـ 20/2/1390 هیأت عمومی دیوان عالی کشور، اگرچه ترکه محدود به یک مال غیرمنقول که سابقه ثبتی دارد باشد، باز هم در صلاحیت واحد ثبتی محل وقوع مال نبوده و در صلاحیت دادگاه است. 

طرف‌‌های دعاوی تقسیم ترکه

در دعوای تقسیم ترکه لازم است کلیه ورثه و شرکا طرف تقاضا باشند و تقاضای تقسیمی که با شرکت و طرفیت برخی از شرکا باشد به موجب مواد 300 و 304 قانون امور حسبی قابلیت استماع ندارد.

سوالات متداول

۱. تقسیم ترکه به چه معنا است؟

تقسیم ترکه به تعیین کلیه اموال و دارایی‌ها و بدهی‌های شخص متوفی گفته می‌شود که بعد از سپری کردن روند قانونی میان ورثه انجام می‌پذیرد.

۲. به منظور تقسیم ترکه چه کاری باید انجام شود؟

نخستین کار در تقسیم ترکه، تحریر ترکه (تعیین اموال و دیون) و سپس انحصار ورثه است.